สาเหตุของน้ำท่วมในภาคอีสานนั้นมาจากหลากหลายสาเหตุ ไม่ว่าจะเป็นในเรื่องการเมืองอย่างการกระจุกตัวของอำนาจการตัดสินใจที่จะแก้ปัญหาของท้องถิ่น หรือในเรื่องสิ่งแวดล้อมอย่างลักษณธทางภูมิศาสตร์ของภูมิภาคอีสานที่มีความเป็นแอ่งกระทะทำให้เสี่ยงต่อการเกิดน้ำท่วมได้ง่าย หรือแม้กระทั่งโครงการพัฒนาอย่างเขื่อนที่เกิดขึ้นมาเพื่อแก้ปัญหาเรื่องน้ำในภูมิภาคอีสานแต่หลายคนก็มองว่าได้กลายเป็นสาเหตุของปัญหาน้ำแล้งน้ำท่วมเสียเอง

แต่สำหรับสาเหตุใหม่ๆ ที่เกิดขึ้นในช่วง 5 ปีที่ผ่านมา หนึ่งในสาเหตุหลักๆ ที่มักจะถูกหยิบยกมาอธิบายคือการเปลี่ยนแปลงของสภาพภูมิอากาศ หรือโลกร้อน โดยจะเห็นได้จากพายุหมุนเขตร้อนที่เคลื่อนเข้าสู่ประเทศไทยและสัมพันธุ์กับเหตุการณ์น้ำท่วมใหญ่ในภาคอีสาน ระหว่างปี 2561-2565

จากข้อมูลปริมาณน้ำในเขื่อนอุบลรัตน์จะเห็นได้ว่าปริมาณน้ำนั้นเริ่มเพิ่มขึ้นอย่างมีนัยยะสำคัญตั้งแต่วันที่ 10 กันยายนและเพิ่มขึ้นแบบขั้นบันไดไปเรื่อยๆ จนเริ่มลดลงเมื่อวันที่ 14 ตุลาคม ซึ่งสอดคล้องกับคำสั่งเมื่อวันที่ 5 ตุลาคมที่มีการอนุญาติให้เพิ่มการละบายน้ำจากปกติ 35 ล้านลูกบาตรเมตรเป็น 54 ล้านลูกบาตรเมตร ต่อวัน ซึ่งทางภาครัฐได้อธิบายถึงความจำเป็นในการเพิ่มปริมาณการระบายน้ำด้วยเหตุผลว่า น้ำในเขื่อนนี้ได้มีปริมาณเกินจำนวนการกักเก็บน้ำแล้วซึ่งคิดเป็นกว่า 129% ซึ่งสูดที่สุดตั้งแต่การสร้างเขื่อนในปี 2521 ดั้งนั้นบริมาณน้ำที่ถูกปล่อยเพิ่มออกมากว่า 19 ล้านลูกบาตรเมตรต่อวัน นี้เองที่เป็นส่วนหนึ่งที่ทำให้เกิดการเพิ่มขึ้นของพื้นที่น้ำท่วมในภาคอีสาน

งบประมาณความเสียหายจากการช่วยเหลือเยียวยาภัยพิบัติ แล้ง-ท่วม 15 ปี ของประเทศไทย (2551 – 2565)

น้ำท่วมได้กลายเป็นปัญหาประจำปีของภูมิภาคอีสานไปแล้ว หากเราลองย้อนกลับไปดูความเสียหายจากภัยพิบัติน้ำแล้งและน้ำท่วม กว่า 15 ปีที่ทางกรมป้องกันและบรรเทาสาธารณภัยได้ทำเอาวไว้ตั้งแต่ปี พ.ศ. 2551 - 2565 จะเห็นได้ว่าในบางปีมีความเสียหายกว่า 6 แสนล้านบาท

ในปี 2565 จังหวัดมหาสารคามได้กลายมาเป็นหนึ่งในพื้นที่ๆ ได้รับความเสียหายมากที่สุดในภูมิภาคอีสาน ตำบลท่าขอนยาง อำเภอกันทรวิชัย ในจังหวัดมหาสารคาม หนึ่งใน 46 ตำบลของจังหวัดมหาสารคามที่ได้รับผลกระทบจากน้ำท่วมในปี 2565 และยังเป็นหนึ่งในตำบลที่อยู่ในบริเวณ “พื้นที่น้ำท่วมซ้ำซาก” หรือพื้นที่ๆ มีน้ำท่วมในทุกๆ ปี เป็นเวลาอย่างน้อย 10 ปี และข้อมูลจากการสำรวจของสำนักการมีส่วนร่วมสาธารณะของไทยบีพีเอส ที่ได้สำรวจความเสียหายของผู้คนในตำบลท่าขอนยาง ทำให้ได้พบว่า

ตำบลท่าขอนยาง อำเภอกันทรวิชัย ในจังหวัดมหาสารคาม หนึ่งใน 46 ตำบลของจังหวัดมหาสารคามที่ได้รับผลกระทบจากน้ำท่วมในปี 2565 และยังเป็นหนึ่งในตำบลที่อยู่ในบริเวณ “พื้นที่น้ำท่วมซ้ำซาก” หรือพื้นที่ๆ มีน้ำท่วมในทุกๆ ปี เป็นเวลาอย่างน้อย 10 ปี และข้อมูลจากการสำรวจของสำนักการมีส่วนร่วมสาธารณะของไทยบีพีเอส ที่ได้สำรวจความเสียหายของผู้คนในตำบลท่าขอนยาง ทำให้ได้พบว่า

จากผู้คนในตำบลท่าขอนยางทั้งหมด 50 ครัวเรือน และผู้คนกว่า 196 คน โดยแต่ละครัวเรือนมีสมาชิกโดยเฉลี่ยแล้วประมาณ 4 คนต่อครัวเรือน โดยจาก 196 คนพบว่ากว่า 62.24 % เป็นคนที่อยู่ในวัยหนุ่มสาว และ 22.96 % เป็นคนสูงอายุ และ 13.1% เป็นเด็กอายุต่ำกว่า 15 ปี และ 1.53% เป็นผู้ป่วยติดเตียง

นอกจากนั้นแล้วเรายังพบว่าผู้คนส่วนใหญ่ 3 อันดับแรกในตำบลท่าขอนยางที่ตอบแบบสอบถามมีอาชีพเกษตรกรกว่า 31.4% รองลงมาคือรับจ้างทั่วไป 24.3% และอาชีพค้าขายกว่า 18.6% ซึ่งหากมองตามบริบทของตำบลที่บริเวณน้ำท่วมซ้ำซากมักจะเกิดขึ้นในบริเวณพื้นที่การเกษตรดังนั้นอาจจะอนุมาลได้ว่าคนที่ทำอาชีพเกษตรกรที่เป็นคนกลุ่มใหญ่ที่สุดในพื้นที่จะได้รับผลกระทบมากที่สุดด้วยเช่น โดยผู้คนที่ทำแบบสอบถามครั้งนี้มีพื้นที่ทางการเกษตรรวมกันทั้งหมด 256.5 ไร่

นอกเหนือไปจากนั้นแล้วเรายังได้พบข้อมูลที่แสดงให้เห็นถึงความเปราะบางของคนในพื้นที่ โดยพบว่าจากคนที่ตอบแบบสอบถามได้ระบุว่าที่บ้านพวกเขามีผู้สูงวัยที่อาศัยอยู่ด้วยกว่า 46 คน และเด็กกว่า 28 คน อีกทั้งยังมีอีกกว่า 3 คนเป็นผู้ป่วยติดเตียง

จากแบบสอบถามทำให้เราได้พบว่า ชาวบ้านกว่า 66% เห็นว่าความเสียหายที่สำคัญที่สุดคือบ้านเรือนและที่อยู่อาศัย และรองลงมาคือเรื่องพีชผลทางการเกษตร และด้านอาชีพ ซึ่งหามากจากแผนที่ก็จะเห็นได้ว่าบริเวณที่เป็นน้ำท่วมซ้ำซากและน้ำท่วมในปัจจุบันของตำบลท่าขอนยางส่วนใหญ่แล้วก็จะอยู่ในบริเวณที่เป็นยพื้นที่ไร่น่า
นอกจากนั้นแล้วหากมองลงไปในรายละเอียดจะพบว่าเครื่องใช้ไฟฟ้าที่ได้รับความเสียหายส่วนใหญ่มักจะเป็นเครื่องใช้ไฟฟ้าขนาดใหญ่ที่ขนย้ายได้ลำบากโดย 3 อันดับแรกของเครื่องใช้ไฟฟ้าที่ได้รับความเสียหายคือ ตู้เย็น, เครื่องสักผ้า และพัดลม

และสำหรับอุปกรณ์อื่นๆ ในบ้านก็จะสอดคล้องกับความเสียหายของเครื่องใช้ไฟฟ้าอย่างเช่น 3 อันดับของเครื่องเรือนที่ได้รับความเสียหายคือ ตู้ไม้, ประตูบ้าน และเฟอร์นิเจอร์

สำหรับเรื่องลำดับความสำคัญของการเยียวยาผู้ที่ตอบแบบสอบถามได้ระบุบว่าสิ่งที่สำคัญที่สุดและต้องการที่จะได้รับการเยียวยาอย่างเร่งด่วนคือการซ่อมแซมหรือจัดหาเครื่องใช้ไฟฟ้าซึ่งผู้ตอบแบบสอบถามกว่า 56.4% บอกว่าเรื่องนี้คือเรื่องสำคัญที่สุด

และเรื่องที่รองลงมาคือการซ่อมแซมบ้านเรือนที่ได้รับความเสียหายจากน้ำท่วมโดยคิดเป็นกว่า 30.8% ของผู้ตอบแบบสอบถาม และตามมาด้วยการชดเชยผลผลิตทางการเกษตรและยานพาหนะที่เสียหาย

หนึ่งในปัญหาที่ทางไทยพีบีเอส พบในระหว่างการสำรวจพื้นที่ความเสียหายจากน้ำท่วมในภาคอีสาน คือปัญหาหาเรื่องการเข้าถึงข้อมูลข่าวสารและสำหรับเรื่องการเข้าถึงข้อมูลข่าวสารนี้ทางไทยพีบีเอสได้มีทางออกสำหรับให้ประชาชนช่วยรายงานสิ่งที่เกิดขึ้นในพื้นที่เอง ที่เรียกว่า C-SITE REPORT โดยเป็นหนึ่งในเครื่องมีที่ช่วยให้สามารถติดตามได้ว่าเหตุการณ์น้ำท่วมถึงยังบริเวณไหนแล้วบ้าง

จากข้อมูลที่ได้ถูกไล่เรียงมาข้างต้น คงจะพอสามารถทำให้เราได้เข้าใจถึงสภาพปัญหาอุทกภัยหรือปัญหาของน้ำท่วมในภาคอีสาน บริบทของสภาพลุ่มน้ำในพื้นที่ และตัวอย่างความเสียหายจากพื้นที่ๆ ถูกน้ำท่วม ซึ่งจะทำให้เห็นได้ว่าในปัจจุบันก็ยังไม่สามารถที่จะแก้ปัญหาเหล่านี้ได้ และยังต้องการทางออกใหม่ๆ อยู่เสนอ

ทางไทยพีบีเอสจึงอยากจะเชิญชวนทุกๆ คนมาร่วมเสนอทางออกหรือไอเดียสำหรับการแก้ปัญหาเรื่องน้ำ โดยท่านสามารถเสนอแผนจัดการและรับมือภัยพิบัติน้ำท่วม - น้ำแล้ง ในลุ่มน้ำอีสานได้ด้านล่างนี้